Wiosną 2021 roku do londyńskiej National Gallery trafi po raz pierwszy w historii monumentalny obraz
najsłynniejszego polskiego malarza XIX wieku Jana Matejki przedstawiający astronoma Mikołaja Kopernika
w rozmowie z Bogiem.


Imponujących rozmiarów obraz, który rzadko opuszcza swój dom w Collegium Novum Uniwersytetu
Jagiellońskiego, będzie stanowił część nowej wystawy przybliżającej zwiedzającym twórczość Jana Matejki
(1838-1893). Matejko to niezwykle wyrazisty artysta. Mimo że powszechnie w Polsce od dawna uważany
jest za malarza narodowego, poza granicami kraju pozostał w dużej mierze nieznany.
Matejko zasłużył sobie na ogromne uznanie Polaków swymi wielkimi, dynamicznymi i szczegółowymi
prezentacjami kluczowych momentów w historii narodu. Prezentowane dzieło upamiętnia osiągnięcia
polskiego astronoma Kopernika (1473-1543), pierwszego człowieka od czasów starożytnych Greków, który
odkrył, że Słońce, a nie Ziemia, znajduje się w centrum układu planetarnego i że to wokół niego krąży
Ziemia.


Monumentalne płótno zostało namalowane w 1873 r. z okazji 400-lecia urodzin astronoma. Matejko
zdecydował się uwiecznić wyobrażenie Kopernika w chwili odkrycia, gdy w swym rodzinnym Fromborku z
mapą układu słonecznego u boku omawia swe odkrycie z Bogiem. W przeciwieństwie do Galileusza, który
około 73 lata później doszedł do podobnych wniosków, ale zraził do siebie Kościół katolicki, Kopernik nigdy
nie został ekskomunikowany za podważanie tradycyjnych poglądów; w istocie ówcześni, oświeceni
duchowni świętowali jego przełom.


Obraz przedstawiający polskiego odkrywcę zyskał niemal natychmiastową sławę, gdy został po raz
pierwszy wystawiony w Krakowie. Rozpowszechniano go w tysiącach reprodukcji, a następnie zakupiono w
1873 roku ze składek publicznych dla Uniwersytetu Jagiellońskiego.


W tym czasie Polska znajdowała się pod zaborami, a dyskusję o narodowości Kopernika toczyli zarówno
Niemcy, jak i Polacy, uważając astronoma za swojego rodaka. Obraz ukazuje klęczącego i oniemiałego
astronoma na tle rozgwieżdżonego nieba na dachu wieży we Fromborku w pobliżu katedry, gdzie pełnił
funkcję kanonika. Ta aranżacja przedstawia Kopernika jako Polaka, w zgodzie z ówczesnymi tendencjami
w Polsce, gdzie podkreślano znaczenie postaci narodowych, których dzieła stanowiły zarówno symbol
polskiej tożsamości kulturowej, jak i były nośnikiem polskiej narodowej dumy.


Częścią wystawy będzie także replika dzieła De revolutionibus orbium coelestium Kopernika (O obrotach
sfer niebieskich), wydana w 1543 roku (National Maritime Museum, Greenwich, Londyn), która stanowiła
punkt zwrotny w zrozumieniu miejsca człowieka we wszechświecie, wraz z instrumentami astronomicznymi
(Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków), a także autoportret Matejki i studium Kopernik, Rozmowy
z Bogiem (Muzeum Narodowe w Krakowie).


„Matejko widział swoją rolę nie tylko w uwiecznianiu wielkich wydarzeń z historii Polski, ale również w
wyrażaniu ich głębokiego wewnętrznego znaczenia dla Polaków. Wieńczy on długą tradycję malarstwa
historycznego i w ramach odkrywania szerszego świata sztuki, był jednym z najbardziej pomysłowych i
prowokujących wyrazicieli tego typu malarstwa”, ocenia Christopher Riopelle, kurator wystaw malarstwa po
1800 r. w National Gallery w Londynie.


„To już druga z cyklu wystaw wspieranych przez Capricorn Foundation, pamięci H. J. Hyamsa. Dzięki jej
wsparciu do Galerii Narodowej trafi jeden z najsłynniejszych obrazów w Polsce. Astronom Kopernik Jana
Matejki ukazuje artystę, którego ambicją było tworzyć obrazy definiujące naród, który pragnął suwerenności
i niepodległości”. dodaje Dr Gabriele Finaldi, Dyrektor National Gallery w Londynie.

Więcej informacji na stronie nationalgallery.org.uk